Archetypen

Het begrip archetype is een uitvinding van Carl Jung. Net zoals introvert, extravert, intuïtief, collectief onbewuste en je schaduw. De psychologie van Jung wordt ook wel de analytische psychologie genoemd.

Het begrip archetype wordt vaak uitgelegd als ‘oerbeeld’: herinneringen uit het collectief onbewuste van de hele mensheid die in elke mens opgeslagen liggen en geactiveerd kunnen worden. Toch is het woord ‘oerbeeld’ misleidend. Het woord beeld geeft namelijk iets statisch aan en dat is het archetype niet. Een archetype is in wezen namelijk een gedragspatroon.

1- Collectief onbewuste

Archetypen zijn algemene thema's die vanuit het collectief onbewuste naar boven komen en in de vorm van een symbool verschijnen. Vaak geven archetypische dromen ons het gevoel dat we een verborgen wijsheid hebben gekregen vanuit een rijke bron. Een bron waar we in ons dagelijks bestaan geen directe toegang tot kunnen krijgen.

Wat deze bron precies inhoudt, is minder belangrijk dan geloven dat deze bron bestaat. In onze archetypische dromen verschijnen archetypen als symbolen of worden ze vormgegeven als god en godin, held en heldin, mythische dieren en personen en dualiteiten zoals goed/kwaad, zwart/wit.

Het is goed om te beseffen dat je je nooit moet identificeren met een individueel archetype, omdat elke slechts een onderdeel van je volledige zelf is. Door elke archetype in jezelf te integreren, kun je volledige zelfverwezenlijking realiseren.

2- Archetypische dromen

Archetypische dromen verschijnen meestal tijdens belangrijke, beslissende momenten in ons leven, zoals de eerste schooljaren, de pubertijd, het beginnend ouderschap, in geval van crisis, halverwege je leven, de meno-en peno pauze en aan het einde van je leven.

Bovendien verschijnen deze dromen wanneer ons leven verandert of onzeker is en markeren ze het proces naar individuatie. Jung waarschuwde er echter voor dat wanneer de inhoud van de archetypische dromen de ideeën en de opvattingen van het bewustzijn van de dromer sterk lijkt te weerspreken, er sprake kan zijn van een scheiding tussen het collectief onbewuste en het dagelijks leven van de dromer.

Er is dan sprake van een weerstand die overwonnen moet worden voordat verdere voortgang mogelijke is. Droomarchetypen zijn, volgens Jung, van vitaal belang om onze ware IK te onderzoeken. Door ze in onze dromen op te zoeken en ze te leren herkennen, slaan we een brug naar ons persoonlijk onbewuste en zo verder naar het collectief.

3- Het sprookje en de mythe

Elk archetype is een schakel in een keten van mythische verbindingen. Door de identiteit van elk archetype vast te stellen, kunnen we andere archetypen in ons bewuste droomleven ophalen en zo dieper in ons collectief onbewuste graven.

We weten dat we de wereld van de archetypen hebben betreden, op het moment dat we in onze dromen in contact komen of geconfronteerd worden met droombeelden die normaal gesproken in ons dagelijks leven niet mogelijk zouden zijn en die ons brengen in de wereld van de mythe, het sprookje en de magie.

De meeste dromen laten de beperkingen van ons dagelijks leven zien, maar wanneer we ons in een veranderende wereld bevinden waarin dieren praten, mensen door muren lopen en er opzienbarende en ,rationeel gezien, onmogelijke veranderingen plaats vinden voor je ogen, weet je dat je in een archetypische droom zit.

4- Grote betekenis

Archetypische droombeelden en gebeurtenissen lijken vaak een vooraf vastgelegde dramatische lading te bevatten.  De droom kan zich in een historische of culturele omgeving, ver buiten de wereld van de dromer afspelen.

Dit is een symbolisatie van het reizen van de dromer buiten de grenzen van het persoonlijk onbewuste,  het zintuiglijk bewustzijn en de psychologische ervaring. Archetypische dromen geven de dromer het besef van groot belang te zijn door hem een aanwijzing betreffende een verlichting, een waarschuwing of bovennatuurlijke hulp in te fluisteren.

5- Universeel

Bovendien hebben dit soort dromen universele eigenschappen. De dromer ervaart een gevoel van tijdelijke of ruimtelijke oneindigheid in dromen waarin bijvoorbeeld met een enorme snelheid grote afstanden worden afgelegd of waarin de dromer een adembenemende groei van het Zelf ervaart die zijn beperkte individualiteit overstijgt. Universele eigenschappen kunnen ook in onze dromen opduiken als astrologische en alchemistische symbolen of als ervaringen van dood en wedergeboorte.

Veel archetypische dromen gaan over magische reizen of zoektochten. Zulke zoektochten symboliseren een reis naar het onbewuste, waarbij de dromer probeert fragmentarisch stukjes van zijn psyché terug te vinden, om een psychisch vertrouwen en eenheid te bereiken die hem onderscheiden van het collectief.

Een archetype met een dieper goddelijke betekenis is de Geest, het tegenovergestelde van de materie. Soms gemanifesteerd in dromen als een impressie van oneindigheid, weidsheid en onzichtbaarheid. De geest kan ook als een geestverschijning of als bezoeker vanuit het dodenrijk opdoemen en zijn aanwezigheid is vaak een teken van spanning tussen de stoffelijke en niet-materiële wereld.

De zeven belangrijkste archetypen

1- De wijze oude man

De wijze oude man is het symbool voor de oerbron van groei en vitaliteit, die kan helen, vernietigen, aanvallen of afweren. In de droom verschijnt dit archetype in de vorm van een tovenaar, dokter, priester, leraar, vader of andere autoritaire persoon, die ons door zijn aanwezigheid leert dat persoonlijke groei, misschien zelf wel verlichting, binnen bereik ligt. Er zit wel een dubbele laag in dit archetype want behalve naar groei toe, kan het ons ook naar vernietiging leiden.

2- De oplichter

De oplichter is de archetypische antiheld. Hij vertoont zich in een droom als clown, komiek of bedrieger, die zichzelf bespot en tegelijkertijd het uiterlijk vertoon van het ego en zijn archetypische projectie, de Persona, belachelijk maakt.

Zij is de dwaze en grensoverschrijdende nar die onze spelletjes verstoort, onze ideeën belachelijk maakt en alles uit de kast haalt om ons genieten te verpesten.  De oplichter komt meestal opdagen als het ego, door eigen toedoen, namelijk door ijdelheid, te hooggespannen ambitie of misrekening in een gevaarlijke situatie is beland. Zij is ongetemd, amoreel en anarchistisch.

3- De persona

Persona is de manier waarop we ons overdag aan de buitenwereld presenteren. Op zich is de persona nuttig, maar ze wordt gevaarlijk als we ons te sterk met haar identificeren, haar met ons werkelijke zelf verwarren. Dit archetype kan in de droom als een vogelverschrikker, een zwerver, een woest landschap of een maatschappelijk uitgestotene verschijnen. Naaktheid in dromen vertegenwoordigt meestal een verlies van de Persona.

4- De schaduw

Jung identificeert de schaduw als , wat we wegdrukken uit ons leven, dat wat bij ons hoort, maar we liever niet willen zijn. De schaduw is, in zijn visie, de primitieve, instinctieve kant van onszelf

Hoe meer we deze kant onderdrukken en isoleren van ons bewustzijn, hoe groter de kans dat de Schaduw zorgt voor een onverwachte uitbarsting in een moment van onoplettendheid.

Verborgen onder een maatschappelijk laagje vernis openbaart de Schaduwkant zich in de egoïstische, wrede en vaak harteloze acties van personen, samenlevingen en landen. De schaduw heeft in de droom vaak hetzelfde geslacht als de dromer en speelt meestal een dreigende, nachtmerrieachtige rol. Omdat de Schaduw nooit helemaal weggevaagd kan worden, is hij vaak een onaantastbaar figuur die ons opjaagt naar de donkere kanten van ons bewustzijn. Toch kan de schaduw ook de vorm van een broer of zus aannemen, of van de onbekende die ons met ongewenste zaken confronteert.

Omdat de schaduw obsessief, autonoom en bezitterig is, doemt hij in onze angst, kwaadheid of morele verontwaardiging op. Zijn verschijning in dromen duidt op een behoefte aan een sterker bewust besef van zijn bestaan en aan een serieuze morele poging om zijn duistere energie onder ogen te zien, die anders de bewuste geest gaat overstemmen.

We moeten de schaduw leren accepteren en integreren, omdat zijn boodschappen meestal onszelf ten goede komen.

5- Het Goddelijk Kind

Het goddelijk kind is het archetype van de zelfhelende kracht die ons naar zelfverwezenlijking leidt. Om weer te worden als een klein kind. Het staat symbool voor de waarheid zelf, van de totaliteit van ons wezen, in tegenstelling tot het begrensde en beperkende ego. In dromen verschijnt het goddelijke kind meestal als een baby of een kind. Het is onschuldig, kwetsbaar en ongeschonden en beschikt over een enorme groeikracht. Contact met het kind kan ons van persoonlijke arrogantie ontdoen en ons duidelijke maken hoe ver we zijn afgedwaald van wat we eens waren en wilden bereiken.

6- De Anima en Animus

Jung meende dat in ieder mens het totale menselijke potentieel, al het mannelijke en vrouwelijke, aanwezig is. De Anima vertegenwoordigt de vrouwelijke kenmerken in de man, zoals stemmingen, reacties en impulsen. De Animus de mannelijke eigenschappen in de vrouw zoals verplichtingen, principes en inspiratie. Belangrijker dan ons “niet-ik-gevoel’ is dat de Anima of Animus als gids voor de ziel dienstdoen; zij begeleiden ons naar onbekend innerlijk potentieel.

De mythologie beeldt de Anima uit als een jonge godin of een uitzonderlijk mooie vrouw terwijl de Animus gesymboliseerd wordt door edele goden of helden. Als de Anima of Animus in onze dromen verschijnen in deze verheerlijkende gedaantes, of als andere indrukwekkende representaties van man of vrouw, betekent dit dat we de mannelijke en vrouwelijke elementen in ons moeten integreren.

Als we deze archetypen negeren, projecteren we ze buiten onszelf op een geïdealiseerde minnares of op onze partner of vrienden. Als we toestaan dat deze archetypen ons onbewuste leven domineren, kunnen mannen te sentimenteel en te emotioneel worden en kunnen vrouwen zich meedogenloos en obstinaat gedragen.

7- De Grote Moeder

Het beeld van de Grote Moeder speelt een belangrijke rol in onze psychische en spirituele ontwikkeling. Haar invloed wordt niet alleen ontleend aan onze persoonlijke ervaringen tijdens de kinderjaren maar ook aan het archetype dat enerzijds vruchtbaar en groei koestert maar anderzijds alles domineert, verslindt, verleidt en in bezit neemt.

Niet alleen is de energie van de Grote Moeder goddelijk, etherisch en maagdelijk, ze komt tegelijkertijd uit de onderwereld en is aards; moeder aarde werd aanbeden als brenger van de oogst. De grote moeder archetype is het archetype van het vrouwelijke mysterie en verschijnt in diverse gedaanten; van koningin van de hemel tot heks in mythen en sprookjes.