REM slaap

REM slaap. Dit is de periode dat we onze  levendigste dromen hebben. Ook de meeste dromen en dus ook de grootste kans op een lucide droom. Bij een ‘normale slaap’ van acht uur ga je vier keer door een slaapcyclus.

In zo’n slaapcyclus ga je door vijf slaapfases:  In vier fases van lichte slaap naar diepe slaap en van diepe slaap weer terug naar lichte slaap. Na deze vier fases kom je in een bijzondere vijfde slaapfase.

1- Wat gebeurt er tijdens de REM slaap?

Tijdens deze slaapfase zijn onze hersenen bijna net zo actief, vlug en bewust als wanneer je wakker bent. Dat is REM slaap. REM staat voor Rapid Eye Movement, de snelle oogbewegingen, één van de bijzondere kenmerken van deze fase. Vroeger noemde men deze fase ook wel paradoxale slaap. Waarom? Omdat je hersenen zo actief zijn als wanneer je wakker bent en je toch in slaap bent.

Het meten van de REM slaap gebeurt met elektrodes op je hoofd, je ogen of je wang. Door deze metingen weet een onderzoeker precies wanneer een dromer in de REM slaap zit en kunnen er allerlei experimenten naar de aard, de eigenschappen en de kansen die de REM slaap biedt gedaan worden.

Er zijn 3 populaire metingen: Namelijk meting van de ademhaling, hartslag of spierspanning in de benen. Soms worden er ook andere metingen gedaan. Vaak  als mensen last hebben van een slapeloosheid of een andere slaapstoornis worden er meerdere metingen gedaan.

1- EEG

Het meten van de hersenactiviteit met elektrodes op je hoofd wordt elektro-encefalo-grafie (EEG) genoemd. EEG is nodig om te constateren of de hersengolven diep en traag zijn, zoals in diepe slaap, of snel en onregelmatig, zoals in de REM slaap of lichte slaap.

2- EOG

Het meest bijzondere kenmerk van de REM slaap zijn de snelle oogbewegingen. Deze Rapid Eye Movements worden gemeten met elektrodes op de zijkant van het oog. Dit wordt elektro-oculu-grafie genoemd. Hiermee wordt gemeten of de ogen passief zijn of dat ze actief zijn en snel heen weer bewegen.

3- EMG

Het meten van de spierspanning is een andere meting om zeker te weten dat de slaper in rem slaap is. Alle spieren moeten verlamd zijn( behalve de oogspieren en de genitaliën). Zou dit niet het geval zijn, dan zou iedereen met volle overgave zijn dromen uitleven.

Rennen, wegvluchten, sex, kwaad worden, mensen te lijf gaan. Om maar een paar minder gevaarlijke voorbeelden te geven. Je zal maar dromen dat je een ravijn in springt en op de bovenste verdieping van een wolkenkrabber wonen. Als mensen hun dromen werkelijk zouden uitvoeren, dan zou de gemiddelde leeftijd van de mens een stuk lager liggen.

De spierspanning wordt gemeten met electrodes op het gezicht. De ene keer de wang, de andere keer de kin. Dit heet elektro-myo-grafie genoemd.  Misschien is ook interessant om te weten: Je praat niet tijdens de REM slaap. Wat wel soms voortkomt, is dat mensen hun dromen wel uitleven.

Deze mensen zijn de zeldzame eigenaren van een REM gedragsstoornis waarin hun spieren niet worden geblokkeerd en verlamd tijdens de REM slaap. Zij praten, slapen, slaan, schreeuwen, gaan rechtop zitten, trappen, en opspringen. Hun dromen zijn vaak heel levendig, intens en agressief.

Je snapt dat dit gevaarlijke situaties op kan leveren en daarvoor slikken deze mensen vaak het medicijn Clonazepam. Dit werkt goed en blijft ook na vele jaren zijn werking houden. Voordat we verder gaan over de REM slaap, eerst belangrijke informatie over hoe onze hersenen werken tijdens REM.

4- Onze hersenen tijdens REM slaap.

Het begint met hersencellen in de hersenstam die in actie komen. De hersenstam zit boven in de nek. Deze hersencelletjes worden actief en activeren dan het midden van de hersenen waar zich het limbisch systeem bevindt. Hier worden vooral negatieve emoties zoals woede, verdriet, angsten maar ook fijne emoties zoals blijdschap, plezier en vervulling verwerkt.

Dit zorgt ervoor dat je een bepaalde emotie ervaart in je dromen of in je nachtmerries.

Dan gaat de actie verder naar ons achterhoofd. Hier zit ons visuele systeem (occipitale cortex). Dit is de plek waar we alles wat we overdag zien opslaan en verwerken. Deze snelle activering van emoties en beelden komt door hele snelle golven, die ook wel PGO-golven genoemd worden. De P staat hier voor het deel van de hersenen waar ze beginnen: de Pons.

Daarna gaan ze via een deel wat de Geniculate kern van de thalamus heet naar de Occipitale cortex. PGO dus, Deze golven blijven tijdens de remslaap actief en stimuleren zo continue ons visuele systeem en onze emoties.

Dit visuele systeem werkt ook anders dan overdag. In plaats van het verwerken van externe informatie( beelden van buiten) wordt er alleen interne informatie gebruikt, info vanuit je hersenen. Deze info zorgt ervoor dat je allemaal dingen in je droom echt ziet. Je hersenen doen je namelijk geloven dat het echt is. Ze presenteren die beelden, alsof je het echt meemaakt. Trouwens, dat is geen trucje. Je hersenen geloven ook dat het echt gebeurt.

Soms kom jij in je dromen mensen, voorwerpen, plekken, gebouwen etc.etc tegen die afwijken van je wakkere realiteit of die volledig fictie zijn. Dat komt omdat je hersenen al je bewuste en onbewuste ervaringen als een volleerde cocktailshaker door elkaar mixen en zo een nieuwe creatie aan je presenteren. Alsof je in je eigen privé voorstelling zit, waar je tegelijkertijd producent, filmzaal, regisseur, acteur, toeschouwer, technicus en financier bent.

Misschien vraag jij je nu af waarom wij dan niet doen wat we dromen.  Als onze hersenen onze dromen als echt zien…..

Daarvoor heeft ons ingenieuze lichaamssysteem een trucje bedacht: Antonie ( spierverslapping). Onze hersenstam doet naast bovenstaande activering van beelden en emoties nog 2 dingen:

1. Hij controleert onze oogbewegingen.
2. Hij blokkeert onze spieren.

Je snapt natuurlijk dat het blokkeren van onze spieren cruciaal is. Hierdoor blijf jij tijdens je droom lekker rustig in je bed liggen. Stel je eens voor dat je aangevallen wordt in je nachtmerrie en besluit er echt even lekker op los te slaan. Of misschien nog wel erger. Dat zal degene die naast je ligt niet echt kunnen waarderen. Weleens geprobeerd iemand die kwaad of bang is in bedwang te houden?

Om te voorkomen dat mensen die dromen levensgevaarlijke, levensbedreigende of andere gevaarlijke capriolen uithalen, verlamt de hersenstam onze spieren met deze ingenieuze slaapverlamming. Best slim toch?

A- Hoe doen onze hersenen dat?

De ontelbare hoeveelheid zenuwcellen in onze hersenen geven berichten door met behulp van stofjes, neurotransmitters genaamd. Een neurotransmitter is een stofje tussen twee zenuwcellen dat het elektrisch signaal transporteert van de ene naar de andere zenuwcel.

Een neurotransmitter kan ook deze elektrische activiteit juist blokkeren. Dit zorgt er dan voor dat de tweede zenuwcel niet geactiveerd wordt. Bij mensen, die een psychische aandoening hebben, zorgen de voorgeschreven medicijnen er vaak voor dat het signaal geblokkeerd wordt.

Onze hersenen bestaan uit een ongekende hoeveelheid zenuwcellen. Daarnaast zijn er ook vele soorten neurotransmitters tussen al die cellen. Wat je ook aan het doen bent: Er zijn continue een gigantische hoeveelheid actieve zenuwcellen aan de gang met het actief of inactief maken van andere zenuwcellen.

Dat doen ze dus met neurotransmitters. Je snapt dat er dus nog al wat van deze boodschappenjongens aan de slag zijn. De hele dag én de hele nacht. Twee groepen neurotransmitters zijn van groot belang bij de informatieverwerking en bij doelgerichte activiteit, aandacht en inzicht.

B – 2 soorten neurotransmitters 

De ene groep heet ‘aminen‘ en de andere worden ‘cholinen‘ genoemd. Deze twee groepen zijn zowel overdag als ’s nachts actief. Overdag zijn de aminen actiever en tijdens onze dromen zijn juist de cholinen. Overdag verwerken we veel info vanuit de wereld om ons heen. Deze logische manier van informatieverwerking wordt dus mogelijk gemaakt doordat in ons brein de aminen actiever zijn dan de cholinen.

Dit zorgt ervoor dat we overdag doelgericht en met focus actie kunnen ondernemen en goed kunnen reageren op wat we denken, voelen, zien, horen, ruiken, proeven en ervaren. Door deze aminen zijn we dus in staat om helder en logisch na te denken en te handelen. Dit is dus wat er overdag gebeurt aar…

Zoals je nu weet keren we in een slaapcyclus van fase 1 naar 4 en van 4 weer terug naar 1 . Aan het einde van een slaapcyclus verkeren onze hersenen, afhankelijk van welk tijdstip in de nacht, zich in lichte slaapfase één of twee.

Op een zeker moment worden bepaalde hersencellen in een gedeelte van de hersenstam zeer actief. In het gebied dat de Pons heet. De hersenstam zit boven in de nek en is evolutionair gezien een van de oudste hersengebieden.

Op dat moment komen de cholinen in de meerderheid. De REM slaap begint. Dit maakt dat de informatie op een hele andere manier verwerkt en opgeslagen wordt.

Deze informatieverwerking is kenmerkend voor de rem slaap en voor dromen.

C- De afwijkende informatieverwerking tijdens rem slaap

In plaats van op de wereld om ons heen gerichte informatieverwerking en opslag, sluiten onze hersenen zich juist af van deze buitenwereld. De focus is vanaf dan volledig gericht op onze interne wereld. Op onze interne beelden, gevoelens, gedachtes en ervaringen. In de rem slaap, dankzij de cholinen, zitten onze hersenen in een zogeheten gesloten systeem. De hersenen creëren alleen nog maar beelden, gevoelens, geluiden, gedachtes die door onze lichaam en geest worden gemaakt en niet door externe zintuiglijke prikkels.

Daar zit dan geen beperking op. Omdat de preftontale cortex volledig is uitgeschakeld. Dat is het gedeelte van de hersenen dat verschillende functies regelt zoals logisch denken, plannen, het voorkomen van onwenselijk sociaal gedrag, doelen stellen, focussen en impulsbeheersing.

Alles wat jij ooit ervaren hebt, bewust of onbewust, wordt nu door je hersenen gebruikt om levendige dromen te scheppen. Zonder dat deze oppasser, de preftontale cortex,  roet in het eten komt gooien. Zo ontstaan er opvallende, originele, unieke en bijzondere combinaties van beelden die op deze wijze voor ons een nieuwe interne werkelijkheid scheppen

Daardoor komen we in dromen ook vaak op plekken die niet echt bestaan en mensen die we niet kennen. Deze zijn een samengestelde creatie van opgeslagen eerdere, vaak onbewuste,  ervaringen en ontmoetingen. Ze ontstaan omdat onze hersenen zich tijdens de rem slaap volledig naar binnen keren en alleen putten uit wat ons bewustzijn ter beschikking stelt.

5- De praktische functies van REM slaap

Dus nu weten we van alles over de remslaap maar wat is eigenlijk de functie van de remslaap ? Dat is natuurlijk wel een belangrijke vraag. Helaas is dat nog niet volledig helder. Wat wel als een paal boven water staat, is dat geen REM slaap nadelige gevolgen voor je gezondheid heeft….

Mensen hebben REM slaap nodig. Wanneer mensen een tekort aan deze slaap hebben, dan smeekt het lichaam om dit in te halen. Je stopt bij een tekort aan REM met het goed verwerken van informatie overdag. Je krijgt last van stress, minder weerstand  en op de langere termijn gaat het ten koste van je gezondheid met een grote kans op burn out of overspannen zijn.

Hoe kun je nu bewust verhinderen dat iemand geen REM slaap heeft? Vrij eenvoudig: Wakker maken als de REM slaap begint. Daarna laat je ze weer in slaap vallen en pas bij het begin van de volgende REM slaap schud je ze weer wakker. Zo kan het gebeuren dat mensen veel slapen maar geen REM slaap hebben.

Uit een onderzoek van flink wat jaren terug, moesten slapers na zeven nachten REM slaap onthouding maar liefst 27 keer wakker worden gemaakt  bij het opnieuw opstarten van de remslaap. Kortom: De REM slaap werd vaker gestart. Een ander opvallend punt was dat mensen, nadat ze hun gewone slaapritme hebben opgepakt, meer REM slaap hadden. Ze haalden zoveel mogelijk REM slaap in.

REM slaap heeft dus een belangrijke functie en die zit voornamelijk in het verwerken van informatie, het leren van nieuwe dingen .Voor mensen geldt dat de hoeveelheid REM slaap minder wordt naarmate we ouder worden. Pasgeboren baby’s slapen bij elkaar ongeveer 16 uur en hebben maar liefst 8 uur REM slaap. 

Waarschijnlijk heeft je REM slaap dus een belangrijke functie bij de ontwikkeling van je hersenen en ondersteunt ons een  als we iets nieuws leren. Kinderen doen meer nieuwe indrukken op dan ouderen en hebben dan ook meer REM slaap. Hebben we iets nieuws geleerd? Dan hebben we die nacht daarop meer REM slaap. Dat zorgt ervoor dat wij het geleerde beter onthouden.

Er is wel een verschil in de invloed die REM slaap heeft op wat je leert. Vaardigheden leer je beter maar op je feitenkennis heeft je REM slaap bijna geen invloed. Ben jij bezig met een training of een cursus? Maak van het verwerken van feiten een vaardigheid door een samenvatting te maken, een uittreksel  en doe je huiswerk of oefeningen dan vlak voordat je gaat slapen. Zo maak jij optimaal gebruik van deze kwaliteit van de remcyclus.

6- Tenslotte

We leren en ontdekken steeds meer over de remslaap. De meeste vragen, die blijven open staan over de betekenis van je REM slaap zijn gericht op de functie van je emoties. Laten emoties zien welke info belangrijk is en wat er verwerkt moet worden zowel bewust als onbewust ? Of doen je hersenen maar wat ?

Is je REM slaap er voor deze emotionele informatieverwerking? Of zijn emoties een bijproduct van je REM slaap? Genoeg vragen dus nog maar wat we wel weten is dat voldoende remslaap cruciaal is voor je een goede fysieke en mentale gezondheid, behulpzaam bij het leren van nieuwe vaardigheden en om sneller en eenvoudiger lucide te dromen…

PS: Wil je meer leren over lucide dromen? Lees dan mijn boek De Lucide Droom Gids, Volg de gratis training op deze site of Kom gezellig naar de Workshop Lucide Dromen….