Zelfreflectie

Zelfreflectie betekent dat je jezelf een spiegel voorhoudt om zo stil te staan bij hoe je bijvoorbeeld werkt, welke keuzes je daarbinnen maakt, welke vaardigheden je inzet en hoe dat voelt.

1- Drie vormen van reflectie

• Reflecteren op persoonlijk functioneren. Daarbij sta je vooral stil bij wie jij bent, wat je motivatie en je doelen zijn. Deze vorm van reflectie kan je helpen bij je persoonlijkheidsontwikkeling.
• Reflecteren op beroepsmatig handelen. Deze vorm van reflecteren richt zich vooral op het methodisch handelen. Je kunt zo onderzoeken wat het effect is van de methoden die jij inzet.
• Reflecteren op persoonlijk  handelen in de maatschappelijke context. Hierbij vraag je je af wat het effect is op de omgeving, de maatschappij en in hoeverre jij hier verantwoordelijk voor bent.

Deze drie vormen van reflectie zijn niet altijd zo duidelijk van elkaar te onderscheiden; de ene hangt nauw samen met de andere. Het draait bij zelfreflectie in ieder geval altijd om jou.

2- Jijzelf als middelpunt

Bij reflecteren onderzoek je je manier van handelen, maar ook hoe je reageert op een bepaalde situatie en hoe dat voelt. Dat laatste, je gevoel, is een thema waarbij je uitgebreid stil moet staan in je manier van reflecteren.

Vaak reageren we uit een eerste impuls op een situatie. Dat betekent dat je niet eerst nadenkt voor je iets doet, maar handelt op basis van je eigen emoties, oude neuroprogrammering en huidige wereldmodel.

Voordelen reflectie

• Vergroot je je zelfkennis.
• Word  je je bewust van de emoties die in bepaalde situaties bij jou een rol spelen.
• Krijg je inzicht in hoe je daarnaar handelt.

Door te reflecteren weet je wie je bent, wat je motiveert, wat je gemakkelijk afgaat en waar nog uitdagingen voor jou liggen. Het is belangrijk om open vragen te stellen, want open vragen geven ruimte voor onderzoek.

Het zijn geen vragen die je alleen maar met ja of nee kunt beantwoorden. Open vragen beginnen meestal met:

• Wat
• Waar
• Wanneer
• Waarom
• Hoe
• Wie

3- Evalueren & Reflecteren

Reflecteren is niet hetzelfde als evalueren. Het gaat er bij reflecteren dus om steeds terug te kijken op, en jezelf vragen te stellen over wat jij doet en wat daar de achtergronden van zijn.

Het gaat er dan niet zozeer om of je iets goed of juist niet goed hebt gedaan. Dat is evalueren. Het is juist belangrijk het beoordelen (evalueren) van je eigen handelen uit te stellen. Dit geeft ruimte voor zelfonderzoek, waardoor je meer leert over je eigen handelen.

Bij evalueren gaat het ook veel meer om het beoordelen van je voorgenomen werkplan. Iemand die evalueert vergelijkt de verwachting die hij van te voren had met de feitelijke gang van zaken. Na reflectie kan evaluatie plaatsvinden. Dan kun je conclusies trekken en doelen stellen voor een volgende keer.

Bij evalueren:

• Beoordeel je de resultaten van je acties.
• Kijk je welke eventuele storende factoren een rol hebben gespeeld.
• Trek je conclusies voor de werkwijze in soortgelijke situaties.

Bij reflecteren:

• Omschrijf je de situatie en omgeving.
• Onderzoek je je gedrag.
• Stel je vragen over je eigen vaardigheden.
• Achterhaal je je motivatie of overtuigingen.
• Sta je stil bij je identiteit.
• Is er oog voor je dieperliggende drijfveren.

4- Zelfreflectie

Zelfreflectie is een speciale vorm van reflecteren. Het verschil is dat je zelfreflectie zelfstandig toepast, dat wil zeggen dat je dit op eigen initiatief en alleen doet. Je vergaart op die manier de nodige zelfkennis, zelfinzicht en een helder zelfbeeld. Zelfreflectie vraagt daarom wel wat zelfdiscipline.

Er is niemand die zegt dat je het moet doen, er is ook niemand die zegt dat je er bijvoorbeeld nog even mee door moet gaan. Toch heeft zelfreflectie ook veel voordelen: je kunt het op ieder moment gebruiken en het zorgt ervoor dat je bewust bezig bent met je eigen ontwikkeling. Zelfreflectie kun je even tussendoor doen, of als je op de fiets naar huis rijdt vanuit je werk.

Zelfreflectie is ook mogelijk in de vorm van een logboek. Je schrijft je reflectie op papier. Dit vertraagt het denkproces, en geeft je tijd om rustig terug te blikken.

4- Tips voor het reflecteren

Je kunt op iedere situatie reflecteren en op elk probleem dat je bezighoudt. Daar kun je veel van leren, maar de valkuil is dat je hierdoor door de bomen het bos niet meer ziet en eindeloos blijft terugkijken.

Een ander gevaar is dat je misschien het gevoel dat je eigenlijk wel lekker bezig bent – het werk gaat goed, er is geen kritiek van collega’s of je leidinggevende – en dus zie je geen reden om te reflecteren. Toch kan het dan ook heel leerzaam zijn om stil te staan bij jezelf en je manier van handelen.

De volgende tips kunnen je helpen bij het reflecteren:

• Kies een concrete situatie en kijk terug op dat specifieke moment en jouw manier van handelen.
• Reflecteer regelmatig en 'rooster' tenminste één keer per week een reflectiemoment in liefst op een vast moment.
• Stel jezelf open vragen.
• Stel oordelen over jezelf uit, kijk eerst wat er gebeurde voor dat je hier een waarde aan geeft.
• Reflecteer op een methodische manier, bijvoorbeeld door een lijstje vragen te doorlopen of het reflectiemodel te gebruiken.
• Reflecteer niet alleen op probleemsituaties maar ook op succeservaringen.
• Gebruik feedback van anderen om vanuit dat gezichtspunt te reflecteren.